What is Bhakta and Bhakti? The qualities of a devotee according to pujya pandurang shastri athavale

ભક્ત અને ભક્તિ એટલે શું ? ભક્ત કેવો હોવો જોઈએ? 

જેમના શરીરમાં રુધિરાભિસરણને બદલે જાણે કે ગીતાભિસરણ જ ચાલતું હોય એવા પૂજ્ય દાદાને ગીતા પર પ્રવચનો આપતાં સાંભળવા એ જિંદગીનો અનુપમ લ્હાવો  છે . 

'Deeper the thoughts simpler the language' એ ઉકિત પૂજ્ય દાદાના પ્રવચનોમાં સાર્થક થયેલી જોવા મળે છે. એમનાં બધાં જ પ્રવચનોમાં ઈશસાક્ષાત્કારની મસ્તી તરવરતી દેખાય છે; પરંતુ તેઓ જ્યારે ભક્તિ ઉપર બોલતા હોય ત્યારે તો સ્વયં ભગવાન એમની વાણીમાંથી વહેતો હોય એવું લાગે છે . 'ब्रह्मीभूत काया होतसे कीर्तनी' એ પંક્તિનો અર્થ એમને જોયા પછી સહજ સમજાઈ જાય છે. 

ગીતાના બારમા અધ્યાયમાં દર્શાવેલા ભક્તના ગુણોનો આધાર લઈ પૂજ્ય દાદાએ ભક્તિનું આ “ તુત્રસીદલ " ચિંતનરૂપે આપણી સમક્ષ મૂક્યું છે . ભક્તિસમ્રાટ એવા પૂજ્ય દાદા ના ભાવભંડારમાંનું એકાદ રત્ન પણ જો આપણને દષ્ટિગોચર થાય તો આપણું જન્માંતરનું ભાવદૈન્ય દૂર થઈ જાય.

 

ભક્તના ગુણો, ભક્ત કેવો હોવો જોઈએ?

‘ જે વિભક્ત નહિ તે ભક્ત ’ એવી સરળ વ્યાખ્યા દ્વારા તેઓ ભક્તિમાં અપેક્ષિત અનન્યતા તેમજ સાતત્યનો ખ્યાલ સરસ રીતે આપી દે છે . “ અદ્વૈત એટલે હોવું અને દ્વૈત એટલે રમવું ' – એ જ્ઞાનગમ્ય વિચારને તેઓ ભકિતનું વસ્ત્ર પહેરાવી , “ અદ્વૈત એટલે ભળી જવું અને દ્વૈત એટલે પરણવું ' – એ રીતે રજુ કરે છે . એમના ચિંતનમાં જ્ઞાન અને ભક્તિ , હાથમાં હાથ મિલાવી નાચતાં દેખાય છે. 

‘ભક્ત કંગાલ હોવો જોઈએ , રડતો હોવો જોઈએ , નીરસ હોવો જોઈએ , સદા ગંભીર હોવો જોઈએ તેમ જ જીવનપરાડ્મુખ હોવો જોઈએ’ એવી ચીલા ચાલુ  કલ્પનાનું તેઓ સમર્થન કરતા નથી.તેઓ તો ઊલટું કહે છે કે ‘ ભકત હસતો - રમતો હોવો જોઈએ , સદા પ્રસન્ન હોવો જોઈએ . તેની જીવન તરફ જોવાની દષ્ટિ વિધાયક હોવી જોઈએ . ’ ભક્તિ એ કેવળ કૃતિ નથી , વૃત્તિ પણ છે . ભક્તિ માણસના મનને શણગારે છે , બુદ્ધિને અજવાળે છે . એટલું જ નહિ , તેના સમગ્ર જીવનને સજાવે છે . ભક્તને પ્રભુ પોતાનો લાગે છે , સૃષ્ટિ સુંદર લાગે છે અને જીવન એ સજા નહિ પરંતુ મજા લાગે છે . 

ભગવદ્ગીતામાં ભગવાનના ભક્ત ગુણોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ભગવદ્ગીતા માં વર્ણવ્યા અનુસાર પૂજ્ય દાદા એ કહ્યું છે કે "સારા અને બૌદ્ધિક માણસ" તરીકે ભક્ત માં ૨૬ ગુણો હોવા જોઈએ.

ભક્તના ૨૬ ગુણોને નીચે સૂચિબદ્ધ કર્યા છે:

#qualitiesofadevotee

(૧) તે દરેક પ્રત્યે ખૂબ જ દયાળુ(#kind) છે.

(૨) તે કોઈને પોતાનો શત્રુ(#enemy) બનાવતો નથી.

(૩) તે સત્યવાદી(#truthful) છે.

(૪) તે બધા માટે સમાન(#equal) છે.

(૫) તેનામાં કોઈ દોષ(#fault) શોધી શકતા નથી.

(૬) તે મહાન(#magnanimous) છે.

(૭) તે સરળ(#mild) છે.

(૮) તે હંમેશાં શુધ્ધ(#clean) હોય છે.

(૯) તે સંપત્તિ ના મોહ(#possessions) થી પર છે.

(૧૦) તે દરેકના ફાયદા(#benefit) માટે કામ કરે છે.

(૧૧) તે ખૂબ શાંતિપૂર્ણ(#peaceful) છે.

(૧૨) તે હંમેશાં કૃષ્ણ સમર્પિત(#surrendered) છે.

(૧૩) તેની પાસે ભૌતિક ઇચ્છાઓ(#material desires) નથી.

(૧૪) તે ખૂબ નમ્ર(#meek) છે.

(૧૫) તે સ્થિર(#steady) છે.

(૧૬) તે પોતાની ઇન્દ્રિયો(#senses)ને અંકુશમાં રાખે છે.

(૧૭) તે જરૂરિયાત કરતાં વધારે ખાતો(#eat) નથી.

(૧૮) તે ભગવાનની ભ્રાંતિપૂર્ણ શક્તિ(#illusoryenergy)થી પ્રભાવિત(#influenced) નથી.

(૧૯) તે દરેકને માન(#respect)આપે છે.

(૨૦) તે પોતાના માટે કોઈ આદરની ઇચ્છા(#desire) રાખતો નથી.

(૨૧) તે ખૂબ જ ગંભીર(#grave) છે.

(૨૨) તે દયાળુ(#merciful) છે.

(૨૩) તે મૈત્રીપૂર્ણ(#friendly) છે.

(૨૪) તે કાવ્યાત્મક(#poetic) છે.

(૨૫) તે નિષ્ણાત(#expert) છે.

(૨૬) તે મૌન(#silent) છે.

ભક્તિ એટલે શું ?

મન - બુદ્ધિ પ્રભુને અર્પણ કરવાં એ જ સાચી શાસ્ત્રીય ભક્તિ છે એવું તેઓ સ્પષ્ટરૂપે પ્રતિપાદિત કરે છે , પરંતુ આ ભાવ - ભક્તિની જોડે પ્રભુકાર્ય કરવાનો આદેશ કરીને તેઓ કૃતિભક્તિનું મહત્ત્વ પણ તેટલા જ આવેગથી પ્રસ્થાપિત કરે છે . ભાવ - ભક્તિથી પ્રાપ્ત થતી શક્તિ કૃતિભક્તિમાં ઉપયોગી થાય અને કૃતિભક્તિથી પ્રાપ્ત થતું પુણ્ય ભાવ - ભક્તિના વિકાસમાં સહાયક બને ; એ રીતે ભાવ - ભક્તિ અને કૃતિભક્તિના સમન્વયથી જ જીવનનો સાચો વિકાસ સાધી શકાય . 

ભક્તિ એ મનનું સ્નાન છે . - એમ કહી તેઓ ભક્તિનું માનસશાસ્ત્રીય મહત્ત્વ આપણી સામે મૂકે છે . અજ્ઞાત મનની વિશુદ્ધિ માટે શાસ્ત્રીય મૂર્તિપૂજા અત્યંત આવશ્યક છે એ વાતના બારામાં એમને સાંભળનાર માણસ નિઃસંદેહ બની જાય છે.

પ્રભુના પ્રેમપ્રવાહને ઝીલનાર પૂજ્ય દાદાની આ પાવન ભાવ - ગંગામાં સદા સ્નાન કરતા રહીએ એવું સૌભાગ્ય ભગવાન યોગેશ્વર પાસે યાચીએ .

🙏જય યોગેશ્વર🙏

ગુજરાતી ભાવગીત :એનું નામ જીવન છે ભુલીશ ના.